امروزه سرطان از مهمترین بیماریهای مرگ زا در جهان می باشد. تشخیص زود هنگام و یا شناسایی سطح پیشرفت بیماری در فرد بیمار نقش بسیار موثری در کنترل پیشرفت بیماری و انتخاب روش های درمانی دارد. از این رو امروزه در کشور ما تکنیک های شناسایی متفاوتی در سطوح مختلف سلولی و بافتی با توجه به تشخیص انکولوژیست و امکانات آزمایشگاه ها مورد استفاده قرار می گیرند.که در این مقاله به بررسی شایع ترین آنها می پردازیم.

تکنیک ایمونوهیستوشیمی ( Immunohistochemistry)

یکی از ابتدایی ترین و رایج ترین تکنیک های تشخیص مارکر های سرطانی تکنیک ها ایمونوهیستوشیمی می باشد. این تکنیک بر روی بافت سرطانی و از طریق شناسایی آنتی ژن های سطح سلول توموری انجام می گیرد.

از شایع ترین سرطان های مورد تشخیص با این روش می توان به سرطان سینه و معده و پانکراس اشاره نمود. از این تکنیک بیشتر برای پیدا کردن یک آنتی ژن خاص در سلول توموری استفاده می شود. این روش با وجود آنکه روشی کم هزینه است لیکن بدلیل کیفی بودن در مقایسه با تکنیک های دیگر از حساسیت و دقت کمتری برخوردار است.

طبق آمار های بدست آمده از مراکز درمانی احتمال ایجاد جواب مثبت کاذب با این تکنیک بسیار بالاست که می تواند بدلیل تاثیر عواملی همون  انتخاب اشتباه در رقت آنتی بادی و یا زمان انکوباسیون باشد.

تکنیک (FISH)  Fluorescence in situ hybridization

روش شایع بعدی تکنیک(FISH)  fluorescence in situ hybridization است. این روش یک روش سیتوژنتیکی و مبتنی بر شناسایی محل وقوع موتاسیون و یا سایر تغییرات از جمله جابجایی در ساختار کروموزوم ها می باشد.

در این روش به کمک پروب های از پیش طراحی شده که به فلوفور متصل هستند جایگاه آسیب کروموزومی که منجر به سرطان شده است شناسایی می شود. با کمک این روش پزشک انکولوژ می تواند نوع سرطان را در فرد شناسایی و بر اساس آن دارو تجویز نماید.

استفاده از این تکنیک در تشخیص سرطان سینه و گلیوبلاستوما بسیار شایع است. این تکنیک از دقت بالایی برخوردار است لیکن به دلیل نیاز به پروب های فلورسنت و تجهیزات خاص، تکنیکی پرهزینه می باشد. از سوی دیگر آنالیز و تفسیر نتایج این تکنیک به تجربه و مهارت بالایی نیاز دارد. از دیگر محدودیت های این تکنیک آن است که صرفاٌ در خصوص تغییرات رخ داده در جایگاه خاصی از کروموزوم اطلاعات می دهد و چنانچه سرطان به دلیل وقوع تغییرات در سطح ژنوم از جمله موتاسیون خاص، متیلاسیون و یا تغییرات اپی ژنتیکی رخ داده باشد با این تکنیک قابل شناسایی نیست.

همچنین در بعضی نمونه ها عدم اتصال پروب به برخی نواحی بازارایی های کروموزومی ناشناخته و یا با طول کوتاه می تواند منجر به نتایج منفی کاذب گردد.

روش Real Time PCR

روش بعدی برای تشخیص انواع سرطان و مراحل پیشرفت آن استفاده از تکنیک Real Time PCR می باشد. این روش در مقایسه با سایر روش های ذکر شده در این مقاله، در کشور ما از قدمت کمتری برخوردار است. این تکنیک یک تکنیک مولکولی مبتنی بر شناسایی انواع جهش های رخ داده در سطح DNA بیمار می باشد. در این روش برای هر موتاسیون پرایمر و پروب اختصاصی طراحی می شود که در صورت وجود جهش موردنظر آن را گزارش می کند.

از مزایای این تکتیک، دقت و حساسیت بالای آن است که سبب حصول اطمینان خاطر به پزشک انکولوژ در تشخیص می شود. همچنین در این تکنیک می توان سرطانی خاص را هم به صورت تک ژن و هم به صورت پنل (بررسی احتمال وقوع موتاسیون در چندین ژن هدف در آن سرطان خاص) بررسی نمود. برای انجام این تکنیک استفاده از کیت با کیفیت که در آن پرایمر و پروب ها برای ژن های هدف کاملا اختصاصی طراحی شده باشند نقش مهمی در نتیجه دارد. دستگاه مورد نیاز در این تکنیک دستگاه Real Time PCR می باشد که در بسیاری از آزمایشگاه ها وجود دارد.

استفاده از این تکنیک در تشخیص بسیاری از سرطان ها ازجمله سرطان روده، کبد، ریه و معده شایع است. همچنین بدلیل امکان شناسایی جهش ها در DNA های موجود در سلول های توموری وهمچنین DNA های آزاد موجود در جریان خون این روش می تواند احتمال بروز متاستاز را هم شناسایی و هم پیش آگهی کند. ازدیگر مزایای این روش در مقایسه با تکنیک حساس دیگر یعنی FISH زمان کمتر انجام آزمایش ، نیاز به میزان کم بافت سرطانی و همچنین اهمیت کم تاثیر نحوه ی کشت سلول و کیفیت آن در نتایج است. در کنار تمام موارد گفته شده،  امکان بررسی و شناسایی سرطان در مراحل ابتدایی ، وقوع متاستاز و حتی عود مجدد بیماری در فرد را هم می توان به لیست مزایای این روش اضافه نمود.

اما اگر بخواهیم از سختی های این روش نام ببریم، تاثیر نحوه استخراج اسید های نوکلئیک، امکان وقوع آلودگی در حین آزمایش و داشتن دانشی هر چند اندک از جهش های احتمالی پیش از انتخاب کیت و انجام تکنیک می باشد.

روش Next Generation Sequencing

و در نهایت بروزترین و پیشرفته ترین تکنیک استفاده از Next Generation Sequencing است که در آن ژنوم فرد بیمار به صورت هدفمند مورد توالی یابی قرار می گیرد و در آن تمامی جهش های رخ داده در ژنوم شناسایی می گردد. در این روش نیازی به آگاهی قبلی از موتاسیون رخ داده نیست و می توان به جهش های جدید در فرد پی برد. دقت این روش از تمامی روش های ذکر شده بالاتر است لیکن به دلیل هزینه بسیار بالا، عدم وجود تجهیزات در داخل کشور و الزام ارسال نمونه به خارج از شیوع کمتری برخوردار است.

منبع

https://doi.org/10.3390/diagnostics13040766

https://www.cancercenter.com/diagnosing-cancer/diagnostic